A11GA01 Аскорбин қышқылы (Ascorbic acid (vit. C))

Қолдану көрсеткіштері

Гипо- және С авитаминозды емдеуге (С дәруменін тез толықтыру қажет болғанда және пероральді қолдану мүмкін болмаған кезде)
- цинга

Клинические протоколы:

Қарсы көрсеткіштері

Аскорбин қышқылына немесе қосымша заттардың кез келгеніне жекелей жоғары сезімталдық
- қант диабеті
- қан ұюының жоғарылауы
- тромбозға бейімділік
- тромбофлебит
- несеп-тас ауруы (оның ішінде гипероксалурия)
- бүйрек жеткіліксіздігі
- үдемелі қатерлі аурулар
- гемохроматоз
- талассемия
- полицитемия
- лейкемия
- сидеробласты анемия
- орақ тәрізді жасушалық анемия
- глюкоза-6-фосфатдегидрогеназа тапшылығы.

Қауіпсіздік шаралары

Үлкен дозада қолданғанда бүйрек функциясын, артериялық қысымды (кортикостероидтардың түзілуін аскорбин қышқылымен стимуляциялау), сондай-ақ ұйқы безі функциясын (инсулярлық аппараттың бәсеңдеуі) бақылап отыру қажет.
Үлкен дозалармен емді қайталанатын несеп-тас ауруына бейім науқастарға жүргізуге болмайды. Бүйрек жеткіліксіздігі бар науқастарға кристалурия қаупін төмендету үшін сұйықтықты жеткілікті тұтынуды (күніне 1,5-2 л) қамтамасыз ету қажет.
Аскорбин қышқылының үлкен дозаларын тұтыну кейбір зертханалық зерттеулер нәтижелеріне әсер етуі мүмкін: несепте қант болуына жалғаноң тест және нәжісте жасырын қан болуына теріс нәтижелі тест, сондай-ақ қан сарысуында лактатдегидрогеназа және аминотрансферазалар концентрацияларының көрсеткіштері төмендеуі.
Организмде темір мөлшері жоғары пациенттер аскорбин қышқылын ең аз дозада қолдануы керек.
Натрий мөлшері төмен диетада жүрген науқастарға препараттың жоғары дозаларын тағайындамаған жөн.
Пролиферациялануы жылдам және метастаздалуы қарқынды ісіктері бар пациенттерге аскорбин қышқылын тағайындау үрдіс ағымын күшейтуі мүмкін. Химиялық ем курсын өтіп жүрген пациенттерге химиялық емнен кейін препаратты 1-3 күннен ерте тағайындамау керек (ісікке қарсы препараттың жартылай шығару кезеңіне байланысты), өйткені өзара әрекеттесу мүмкіндігі туралы клиникалық деректер жоқ.
Бұл дәрілік заттың құрамындағы натрий дозасы 1 ммольден (23 мг) аз, яғни іс жүзінде натрий жоқ. Натрий мөлшері төмен диетада жүрген науқастарға препараттың жоғары дозаларын тағайындамаған жөн.
Натрий метабисульфиті (E223) ауыр аллергиялық реакциялар мен бронх түйілуін тудыруы мүмкін.
Дәрілік заттың көлік құралын және қауіптілігі зор механизмдерді басқару қабілетіне әсер ету ерекшеліктері
Препарат ұсынылатын дозаларда автокөлікті басқару немесе басқа механизмдермен жұмыс істеу қабілетіне әсер етпейді.

Дәрілік заттармен өзара әрекеттесуі

Аскорбин қышқылы қандағы салицилаттар (кристалурия қаупін жоғарылатады), этинилэстрадиол, бензилпеницилин және тетрациклиндер концентрациясын жоғарылатады, қандағы пероральді контрацептивтер деңгейін төмендетеді. Сілтілік реакциясы бар (оның ішінде алкалоидтар) препараттардың шығарылуын арттырады. Жоғары дозада бүйректен мексилетиннің шығуын жоғарылатады.
Тетрациклиндер және ацетилсалицил қышқылы аскорбин қышқылының несеппен шығарылуын күшейтеді.
Салицилаттармен және әсері қысқа сульфаниламидтермен бір мезгілде тағайындағанда несеп конкременттерінің түзілуінің қаупі артады.
Аскорбин қышқылының жоғары дозасы несеп рН төмендетуі мүмкін, осының салдарынан амфетаминнің және бір мезгілде қолданылатын трициклдік антидепрессанттардың өзекшелік реабсорбциясы төмендейді.
Дефероксамин қабылдап жүрген пациенттерде темірдің экскрециясын жоғарылатады.
Кумарин және гепарин туындыларының антикоагулянттық әсерін, антибиотиктердің тиімділігін азайтады.
Аскорбин қышқылы мен дефероксаминді бір мезгілде қабылдау, әсіресе жүрек бұлшықетінде темірдің тіндік уыттылығын арттырады, бұл қан айналымы жүйесінің орнын толтыруға әкелуі мүмкін. С дәруменін дефероксамин инъекциясынан кейін 2 сағаттан соң ғана қабылдауға болады.
Кумарин және гепарин туындыларының антикоагулянттық әсерін, антибиотиктердің тиімділігін азайтады. Сусыздануды және этил спиртінің жалпы клиренсін жоғарылатады.
Изопреналиннің хронотроптық әсерін және фенотиазин туындыларының емдік әсерін азайтады.
Барбитураттармен, примидонмен бір мезгілде пайдаланғанда несеппен аскорбин қышқылының экскрециясы жоғарылайды.
Аскорбин қышқылын жоғары дозада пайдаланғанда және алкогольді бір мезгілде тұтынғанда дисульфирамға ұқсас реакция дамуы мүмкін.

Бүйрек жеткіліксіздігі

Бүйректе қайталанған тас түзілуі бар пациенттерге аскорбин қышқылының тәуліктік дозасы 100-200 мг аспауы тиіс. Ауыр немесе терминалдық бүйрек жеткіліксіздігі бар пациенттер үшін (диализдегі науқастар) аскорбин қышқылының тәуліктік дозасы 50-100 мг аспауы тиіс.

Бауыр жеткіліксіздігі

Деректер жоқ.

Жүктілік

Жүкті әйелдердің рационында С дәруменінің жетіспеушілігі шарана үшін қауіпті болуы мүмкін, бірақ оны жоғары дозада қолдану шарананың дамуына теріс әсер етуі мүмкін, сонымен қатар түсік тастау қаупі бар.
Аскорбин қышқылының ең төменгі күнделікті қажеттілігі жүктіліктің II-III триместрінде – шамамен 60 мг. Аскорбин қышқылы плацентарлық бөгет арқылы өтеді. Жүкті әйелдер қабылдайтын аскорбин қышқылының жоғары дозаларына шарананың бейімделуі мүмкін екендігін ескерген жөн және содан соң жаңа туған нәрестелерде «тоқтату» реакциясы сияқты аскорбин ауруының дамуы мүмкін. Сондықтан аскорбин қышқылын ана үшін күтілетін пайдасы шарана үшін ықтимал қауіптен асқан кезде ғана тағайындау керек.

Емізу

Бала емізу кезеңінде аскорбин қышқылына ең төменгі күнделікті қажеттілігі – 80 мг. Аскорбин қышқылының баламалы мөлшері болатын ана диетасы жаңа туған нәрестенің тапшылық профилактикасы үшін жеткілікті. Аскорбин қышқылы емшек сүтіне енеді. Аскорбин қышқылының жоғары дозаларын (бала емізу кезеңінде аскорбин қышқылына күнделікті қажеттілікті асырып жібермеу ұсынылады) анасы тұтынғанда бала үшін іс жүзінде қаупі болады. Препараттың жоғары дозаларын тағайындау қажет болғанда бала емізуді тоқтату керек.

Жағымсыз әсерлері

Аскорбин қышқылы, әдетте, көтерімділігі жақсы, алайда келесі жағымсыз құбылыстар дамуы мүмкін.
Қан жүйесі және лимфа жүйесі тарапынан бұзылулар: жоғары дозада ұзақ уақыт бойы қолданған кезде – тромбоцитоз, гиперпротромбинемия, тромб түзілуі, эритроцитопения, нейтрофильді лейкоцитоз.
Неврологиялық бұзылулар: бас ауыруы, шаршағанды сезіну, жоғары дозада ұзақ уақыт бойы қолданған кезде – ұйқының бұзылуы, орталық жүйке жүйесінің жоғарғы қозғыштығы.
Асқазан-ішек бұзылулары: жүрек айнуы, диарея, асқазанның түйілуі.
Несеп шығару жүйесі тарапынан бұзылулар: гипероксалатурия; жоғары дозада ұзақ уақыт бойы қолданған кезде – бүйректің гломерулярлық аппаратындағы зақымданулар, кальций оксалаттарымен бүйрек тасының түзілуі.
Тері және тері асты шелі тарапынан бұзылулар: өте сирек – тері бөртпесі, тері гиперемиясы, қышыну, қызару, есекжем, ісіну.
Зат алмасу, метаболизмнің бұзылуы: С гипервитаминозы, жоғары дозада ұзақ уақыт бойы қолданған кезде – ұйқы безі (гипергликемия, глюкозурия) инсулярлық аппараты және гликоген синтезінің, натрий және сұйықтық іркілу функциясының бәсеңдеуі, мырыш және мыс алмасуының бұзылуы.
Қан тамырлар бұзылуы: капиллярлар өткізгіштігінің төмендеуі, тін трофикасының нашарлауы; жоғары дозада ұзақ уақыт бойы қолданған кезде – миокард дистрофиясы, артериялық қысымның жоғарылауы, микроангиопатия дамуы.
Жалпы бұзылулар: қалтырау, дене температурасының жоғарылауы.
Жүктілік: жоғары дозада вена ішіне енгізгенде – түсік тастау қаупі.
Иммун жүйесі тарапынан бұзылулар: өте сирек - анафилаксиялық шок.
Дәрілік зат құрамында натрий метабисульфиті (Е 223) қосымша затының болуы кейде аса жоғары сезімталдық пен бронх түйілуін туындатуы мүмкін.

Көрсеткіштері, қолдану тәсілі мен дозалары

Аскорбин қышқылы дәрігердің тағайындауы бойынша қолдану керек.
Вена ішіне сорғалатып немесе тамшылатып және бұлшықет ішіне тағайындайды.
Вена ішіне 1-3 минут бойына сорғалатып енгізіледі.
Вена ішіне тамшылатып енгізу үшін препараттың бір реттік дозасын 50-100 мл 0,9% натрий хлориді ерітіндісінде ерітеді және минутына 30-40 тамшы жылдамдықпен баяу вена ішіне инфузиялық жолмен енгізеді.
Бұлшықетке терең бұлшықетішілік енгізіледі.
Дозалар аурудың сипаты мен ауырлығын ескере отырып, жеке белгіленеді.
Ересектерге С гиповитаминозы және геморрагиялық диатезі болғанда әдетте тәулігіне 50-150 мг тағайындалады. Цинга және қан кету кезінде тәуліктік доза 300-500 мг дейін артады. Ең жоғары бір реттік доза – 200 мг, тәуліктік доза – 1 г.
12 жасқа дейінгі балаларға 5% ерітінді (0,5–2 мл) түрінде дене салмағына 5-7 мг/кг тәуліктік дозада вена ішіне тағайындайды.

Балаларда қолданылуы

Әдетте балалар үшін тәуліктік дозалар мынаны құрайды:
6 айға дейінгі жаста - 30 мг,
6–12 ай – 35 мг,
1–3 жас – 40 мг,
4–10 жас – 45 мг,
11–12 жас – 50 мг.
Ең жоғары тәуліктік доза – 100 мг.